Mastitis: Wat elke borstvoedende mama moet weten

Borstvoeding geven is een prachtige ervaring, maar het kan soms gepaard gaan met uitdagingen. Een van de meest voorkomende problemen is mastitis, een term die veel onzekerheid en bezorgdheid kan veroorzaken. Dit artikel is bedoeld om je op een eenvoudige manier uit te leggen wat mastitis precies is, wat je kunt verwachten en hoe je ermee om kunt gaan, gebaseerd op de meest recente inzichten.

Het is belangrijk om te onthouden dat dit artikel algemene informatie geeft en geen vervanging is voor professioneel medisch advies. Neem altijd contact op met je arts, lactatiekundige of andere zorgverlener als je je zorgen maakt.

Mastitis: Meer dan alleen een infectie

Vroeger werd mastitis vaak gezien als één enkele aandoening, meestal een bacteriële infectie. Maar wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat het in werkelijkheid een spectrum van verschillende aandoeningen is die allemaal te maken hebben met ontsteking in de borst. Je kunt het zien als een glijdende schaal, waarbij milde klachten kunnen overgaan in meer ernstige problemen als ze niet goed worden aangepakt.

Dit spectrum omvat verschillende stadia en vormen, waaronder:

Vernauwing van de melkkanaaltjes (ductal narrowing): Dit kan ontstaan door zwelling en opeenhoping van melk, maar ook door een verstoring van de natuurlijke bacteriën in de borst (dysbiose). Vaak wordt dit in de volksmond een "verstopping" genoemd.
Inflammatoire mastitis: Als de vernauwing aanhoudt of erger wordt, kan er een ontsteking in het borstweefsel ontstaan.
Bacteriële mastitis: In sommige gevallen kan een bacteriële infectie ontstaan, vaak als gevolg van de ontsteking.
Flegmoon: Dit is een complexere vorm van ontsteking met een diffuse vochtophoping in het weefsel.
Abces: Een abces is een met pus gevulde holte die zich kan vormen als een bacteriële infectie niet goed wordt behandeld.
Galactocèle: Dit is een cyste gevuld met melk die kan ontstaan door een verstopping van een melkkanaal. Een galactocèle kan soms geïnfecteerd raken.
Subacute mastitis: Deze vorm ontstaat door een chronische verstoring van de bacteriën in de borst, waarbij zich biofilms vormen die de melkkanaaltjes vernauwen.
Terugkerende mastitis: Sommige moeders ervaren herhaaldelijk klachten van mastitis.

Daarnaast is er nog stuwing (engorgement) in de vroege kraamperiode. Hoewel de symptomen soms op mastitis kunnen lijken, is dit een apart fysiologisch proces dat te maken heeft met de toename van de melkproductie.

Wat veroorzaakt mastitis?

Er zijn verschillende factoren die kunnen bijdragen aan het ontstaan van mastitis:

Overproductie van melk (hyperlactatie): Wanneer er meer melk wordt geproduceerd dan de baby nodig heeft, kan dit leiden tot stuwing en ontsteking.
Verstoring van de melk-microbiota (dysbiose): Net als in de darmen, leeft er ook een gemeenschap van bacteriën in de borst en de moedermelk. Een verstoring van dit evenwicht kan ontstekingen veroorzaken. Factoren die hierbij een rol kunnen spelen zijn onder andere:
- Genetische aanleg en medische aandoeningen van de moeder.
- Blootstelling aan antibiotica (bij moeder of baby).
- Gebruik van probiotica.
- Regelmatig gebruik van een borstkolf.
- Keizersnede.
Vernauwing van de melkkanaaltjes door zwelling: Dit kan gebeuren als de melk niet goed afgevoerd wordt. De term "verstopping" is eigenlijk een microscopische ontsteking en zwelling van de kanaaltjes, geen fysieke blokkade door een "melkprop". Het is anatomisch gezien niet mogelijk dat één enkel kanaal verstopt raakt met een grote prop.
Melkstase (achterblijven van melk): Hoewel dit vaak als een belangrijke oorzaak werd gezien, is er geen wetenschappelijk bewijs dat melkstase direct mastitis veroorzaakt. Wel kan het bijdragen aan de ontsteking als de borst overvol raakt.
Niet bewezen oorzaken: Er is geen bewijs dat specifieke voedingsmiddelen mastitis veroorzaken. Ook is er geen bewijs dat slechte hygiëne de oorzaak is van bacteriële mastitis en het is niet nodig om borstkolfonderdelen routinematig te steriliseren. Handen wassen voor het kolven en basishygiëne van de kolf zijn voldoende. Hoewel tepelkloven soms in verband worden gebracht met mastitis, is het waarschijnlijker dat beide het gevolg zijn van andere factoren, zoals hyperlactatie.

Symptomen van mastitis

De symptomen van mastitis kunnen variëren afhankelijk van de vorm en de ernst.

Vernauwing van de melkkanaaltjes: Je kunt een plaatselijke, gevoelige plek of een harder stukje in de borst voelen. De huid kan wat rood zijn door vochtophoping, maar je hebt geen algemene ziekteverschijnselen zoals koorts. Het kan tijdelijk verlichten na het voeden, maar herhaaldelijk aanleggen om de "verstopping" te verhelpen kan de problemen juist verergeren.
Inflammatoire mastitis: Een deel van de borst wordt steeds roder, gezwollener en pijnlijker. Je kunt ook algemene ziekteverschijnselen krijgen, zoals koorts, rillen en een snellere hartslag. Het is belangrijk om te weten dat deze algemene klachten ook kunnen voorkomen zonder dat er sprake is van een bacteriële infectie.
Bacteriële mastitis: De roodheid en hardheid in de borst worden erger en kunnen zich uitbreiden. Je kunt aanhoudende koorts en een snelle hartslag hebben (>24 uur).
Flegmoon: Dit voelt aan als een stevige, massa-achtige plek in de borst, zonder dat er duidelijk vocht in zit. Het ontstaat vaak na mastitis die verergert.
Abces: Je voelt een progressieve verharding en roodheid, vaak met een duidelijke vochtophoping die je kunt voelen. De koorts kan eerst verdwijnen en later weer terugkomen, of juist aanhouden totdat het abces wordt behandeld.
Galactocèle: Dit voelt aan als een matig stevige massa die in grootte kan toenemen. De grootte kan gedurende de dag schommelen en tijdelijk afnemen na het voeden. Het is meestal niet zo pijnlijk als een abces en gaat niet gepaard met roodheid of algemene ziekteverschijnselen, tenzij het geïnfecteerd raakt.
Subacute mastitis: Je kunt een stekende, branderige pijn in de borst ervaren, terugkerende harde plekkenvoelen, melkblaren hebben en last blijven houden van overproductie. Algemene ziekteverschijnselen zijn zeldzaam en de lokale klachten zijn milder dan bij acute mastitis.
Terugkerende mastitis: Je ervaart regelmatig, bijvoorbeeld elke 2-4 weken, symptomen van mastitis zoals koorts, roodheid, zwelling en pijn in de borst.

Wat kun je zelf doen bij mastitis?

Er zijn verschillende dingen die je zelf kunt doen om de klachten van mastitis te verlichten en het herstel te bevorderen:

Blijf je baby op verzoek voeden. Het is veilig voor je baby om melk te drinken uit een borst met mastitis. Probeer niet de borst "leeg te kolven", want dit kan de melkproductie juist stimuleren en de ontsteking verergeren. Je kunt wel met de hand een kleine hoeveelheid melk afkolven voor comfort als de druk te hoog is.
Verminder het gebruik van de borstkolf tot een minimum. Een borstkolf stimuleert de melkproductie anders dan een baby en kan de natuurlijke balans van bacteriën verstoren. Gooi de afgekolfde melk niet weg, bacteriële mastitis is geen reden om te stoppen met borstvoeden.
Draag een goed passende, ondersteunende BH. Dit kan helpen om vochtophoping te verminderen.
Vermijd diepe massage van de borst. Dit kan de ontsteking en zwelling juist verergeren en zelfs leiden tot andere problemen. Zachte, oppervlakkige strijkingen in de richting van de oksel (lymfedrainage) kunnen helpen om vocht af te voeren, ook breast gymnastics is een nuttige oefening.
Gebruik geen middeltjes zoals zoutbaden, castorolie of andere topische producten. Mastitis is een probleem dieper in het weefsel en deze middelen zullen niet helpen en kunnen de huid irriteren.
Het is niet nodig om kolfonderdelen of andere spullen routinematig te steriliseren. Goed schoonmaken na elk gebruik is voldoende. Vermijd ook het overmatig reinigen van de tepel, dit kan de huid beschadigen.
Koel de borst met ijs. Dit kan helpen om de pijn en ontsteking te verminderen. Je kunt dit elk uur of vaker doen als je dat prettig vindt. Doe het liefst na de voeding en niét ervoor.
Neem pijnstillers zoals paracetamol of ibuprofen. Deze kunnen de pijn verlichten en de ontsteking remmen. Volg de aanbevolen dosering.
Zonnebloem- of sojalecithine (5-10 g per dag) kan mogelijk helpen om de melk wat dunner te maken en ontstekingen te verminderen.
Probiotica kan helpen om je microbioom in de darm & borst te herstellen/ondersteunen. Onderzoek toont aan dat bij mastitis de stammen L. fermentum en L. salivarius het meest effectief zijn.

Wanneer moet je medische hulp zoeken?

Het is belangrijk om contact op te nemen met je arts, lactatiekundige of andere zorgverlener in de volgende situaties:

Als je algemene ziekteverschijnselen hebt zoals koorts en rillen.
Als je klachten niet verbeteren binnen 24-48 uur na het nemen van bovenstaande maatregelen.
Als de roodheid en hardheid in de borst erger worden.
Als je een duidelijke, pijnlijke knobbel in de borst voelt die mogelijk een abces is.
Bij terugkerende episoden van mastitis.

Je arts kan de diagnose stellen en indien nodig een behandeling voorschrijven. Bij bacteriële mastitis kan een antibioticakuur nodig zijn. Het is veilig om tijdens de antibioticakuur door te gaan met borstvoeden. In sommige gevallen, zoals bij een abces, kan het nodig zijn om de vochtophoping te draineren met een naald of een klein chirurgisch sneetje. Ook dan kun je in de meeste gevallen doorgaan met borstvoeden.

Bij subacute mastitis kan de behandeling individueel worden afgestemd, soms met antibiotica uit de macroliden-klasse of probiotica. Bij terugkerende mastitis kan een melkkweek worden afgenomen om te onderzoeken of er ongewone bacteriën aanwezig zijn.

Wat je beter kunt vermijden

Er zijn ook een aantal traditionele adviezen die niet worden ondersteund door wetenschappelijk bewijs en die je beter kunt vermijden:

Aggressief masseren van de borst om een vermeende "verstopping" te verhelpen. Dit kan het weefsel beschadigen en de ontsteking verergeren.
Proberen een "melkprop" uit de tepel te duwen. Wat je ziet is waarschijnlijk een tappelbelletje (nipple bleb), dat ontstaat door ontstoken cellen die zich aan de oppervlakte ophopen. Probeer dit niet open te maken, dit kan juist meer schade veroorzaken.
Routinematig stoppen met borstvoeden aan de aangedane borst. Dit kan de stuwing verergeren en de genezing vertragen.
Overmatig kolven in een poging de borst "leeg" te maken. Dit kan de melkproductie stimuleren en de ontsteking verergeren.

Mentale gezondheid is belangrijk

Het is belangrijk om te weten dat vrouwen met een geschiedenis van angst en depressie een hoger risico kunnen hebben op het ervaren van mastitis-achtige symptomen. Problemen met borstvoeding kunnen ook leiden tot gevoelens van frustratie en angst. Aarzel niet om hulp te zoeken als je je overweldigd voelt of tekenen van een postnatale depressie of hevige angsten ervaart.

Conclusie

Mastitis is een veelvoorkomend probleem bij borstvoedende ouders, maar door de verschillende vormen en oorzaken te begrijpen, kun je beter reageren en de juiste hulp zoeken. De focus ligt op milde, ondersteunende maatregelen zoals voeden op verzoek, koelen en

pijnstilling. Wees gerustgesteld: in de meeste gevallen lost mastitis vanzelf of met eenvoudige behandelingen op. Vertrouw op je lichaam en zoek professionele hulp als je je zorgen maakt. Samen kunnen we ervoor zorgen dat je borstvoedingsperiode zo comfortabel en succesvol mogelijk verloopt.

Heb je hier vragen over of wil je graag begeleid worden door iemand van ons team? Maak dan gerust een afspraak met een van onze lactatiekundigen.

Maak een afspraak